wtorek, 26 lutego 2013

PODRÓŻE EUROPEJCZYKÓW

Astrolabium - przyrząd nawigacyjny, służący do oznaczania położenia statku, na postawie położenia gwiazd


Karawela - większy, lżejszy 3 - masztowy statek


Busola - wskazuje kierunek rejsu


Henryk Żeglarz - portugalski podróżnik, odkrył Zielony Przylądek, Azory, Wyspy Kanaryjskie


1488 - Bartłomiej Diaz dopłynął do Przylądka Burz, nazwanego później Przylądkiem Dobrej Nadziei


1498 - Vasco da Gama dopłynął do portu Kalikat w Indiach


1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba


1519 - Magellan wyruszył, aby opłynąć Ziemię


1522 - do portu w Hiszpanii dopłynął tylko statek Victoria (jeden ze statków Magellana)







niedziela, 24 lutego 2013

TAJEMNICA INKÓW - KIPU


Kipu, Quipu, Khipu (w języku keczua "węzeł") - forma trójwymiarowego zapisu stosowana przez Indian prekolumbijskiej Ameryki Południowej. Nazywane "pismem węzełkowym", ze względu na swoją formę: zbiór wykonanych z bawełny lub włosia lamy i alpaki kolorowych sznurków z supełkami. Służyło do zapamiętywania liczb (najprawdopodobniej w systemie dziesiętnym), a zapewne także i innych informacji. Opisane w magazynie Science z 12 czerwca 2005 wyniki badań wskazują, że kipu mogło przechowywać także dane nienumeryczne, takie jak nazwy geograficzne, imię twórcy lub właściciela oraz przedmiot obliczeń, co czyniłoby z niego pierwotny rodzaj pisma.
Posługiwali się nim członkowie klasy panującej oraz specjalni rachmistrze (w języku keczua khipukamayuq) z imperium Inków oraz - jak wynika z nowych odkryć - także wcześniejsze kultury Indian Ameryki Południowej z obszaru Andów. Istniało kilka odmian kipu, które umożliwiały administratorom imperium m.in. ewidencję ludności, obliczanie podatków, zapisywanie stanów magazynowych, składanie sprawozdań, przechowywanie danych historycznych, kalendarzowych, itp. Jedno kipu mogło liczyć od kilku do nawet
 2 000 sznurów.
W początkowym okresie podboju kontynentu było wykorzystywane także przez hiszpańskich kolonizatorów, służąc np. do ustalania zobowiązań podatkowych i rozstrzygania sporów majątkowych. Z czasem zostało porzucone jako "pogańskie" i wymagające korzystania z podejrzewanych o nielojalność keczuańskich rachmistrzów na rzecz pisma europejskiego. Zapomniane i w znacznej części zniszczone (współcześnie zachowało się mniej niż 1 000 egzemplarzy), przetrwało jako system ewidencyjny w uproszczonej formie na peruwiańskich wyżynach. Prekolumbijskie kipu, rozszyfrowane tylko częściowo, pozostaje obiektem badań i różniących się między sobą interpretacji. Obecnie badania nad kipu są bardzo trudne, gdyż w czasie podboju większość egzemplarzy została spalona.
Niedawne odkrycia na północnym wybrzeżu Peru wskazują, iż kipu było stosowane już przez lud Caral - jedną z najstarszych znanych obecnie prekolumbijskich cywilizacji istniejących przed ok. 5 000 lat. Byłoby więc jednym z najstarszych - obok pisma klinowego z Mezopotamii - systemów zapisywania informacji na świecie.
Ciekawostką jest "polski wątek kipu", czyli legendarna opowieść o inkaskich uciekinierach w Europie oraz kipu ukrytym przez nich na zamku w Niedzicy, odnalezionym w 1946 r. przez ostatniego ich potomka, wicemarszałka Sejmu Andrzeja Benesza (opisana w kilku książkach i opowiadana przez przewodników z Niedzicy). Zgodnie z przekazem w XVIII wieku na terenie Polski miał zostać ukryty w formie depozytu przeznaczony na sfinansowanie planowanego w Peru powstania skarb Inków, z którym kipu to miałoby mieć jakiś związek.
Według artykułu Kipu: uchylony rąbek tajemnicy odczytane zostały tylko zapisy liczbowe (najprawdopodobniej ułamki dziesiętne), ale nadal nie wiadomo w jaki sposób zapisywane były nazwy zwierząt, nazwy geograficzne, nazwy własne czy też ważniejsze informacje. Istnieje też hipoteza, że aby odczytać zapis kipu trzeba było mieć dodatkowe informacje przekazywane droga ustną poprzez posłańców.



wtorek, 19 lutego 2013

POWTÓRKI DO TESTU


1444 r. – bitwa pod Warną
1466 r. – II pokój Toruński
1413 r – zawarcie unii w Horodle
1453 r. – zdobycie Kosntantynopola przez Turków

unia personalna – unia zawarta między Polską, a Litwą w 1385, obydwa państwa były związane ze sobą osobą władcy
pospolite ruszenie – powoływanie ludności miast pod broń

Trzy korzyści, jakie Litwa uzyskała w wyniku zawarcia unii w Krewie:
• przyjęcie chrześcijaństwa
• Polska jako sojusznik do wojny z Zakonem Krzyżackim
• szlachta Litewska myślała, że dostanie takie same przywileje co szlachta Polska

Jan Hus  - teolog i rektor uniwersytetu praskiego, przywódca ruchu reformatorsko – narodowego
Mikołaj Trąba – pisarz polityczny i prawnik, autor „Memoriału o urządzeniu Rzeczypospolitej”
Jan Ostroróg – prymas Polski, przewodniczył polskiej delegacji na soborze w Konstancji
Przyczyny kryzysu  w Europie
- epidemia "czarnej śmierci", która pochłonęła 1/3 mieszkańców Europy
- bitwy stoczone w czasie wojny stuletniej
- zatrzymanie się handlu i rozwoju państw
- inne klęski spowodowane nieurodzajem

1385 r. – zawarcie Unii w Krewie
1411 r. – podpisanie I pokoju Toruńskiego
1444 r. – bitwa pod Warną
1454 r. – rozpoczęcie wojny trzynastoletniej

inkorporacja – przyłączenie obcego terenu do własnego państwa

husytyzm – ruch reformatorsko – narodowy zapoczątkowany przez Jana Husa

Trzy korzyści, jakie Polska uzyskała w wyniku zawarcia unii w Krewie:
sojusznik do walki z zakonem
• handel ze wschodem
 powiększenie swoich majątków przez szlachtę..

Paweł Włodkowic – profesor prawa wygłosił przemówienie na soborze w Konstancji
Jan Długosz – historyk, autor dzieła „Roczniki”
Iwan IV Groźny – pierwszy władca Rosji,     
Dwa postanowienia drugiego pokoju toruńskiego.

Z terenów zatrzymanych przez Krzyżaków utworzono polskie lenno – Prusy Zakonne 
Ziemie odzyskane nazwano Prusami Królewskimi

środa, 6 lutego 2013

GERONIMO

 Geronimo właściwie Goyahkla lub Goyathlay (w języku apache Ten, który ziewa) (ur. 16 czerwca 1829, zm. 17 lutego 1909) – jeden z wodzów Indian Chiricahua.



Biografia


Urodził się w 1829 (wg innych źródeł w 1823 roku) w obozowisku Apaczów Bedonkohe nad rzeką Gila na meksykańskim wówczas pograniczu dzisiejszych stanów Nowy Meksyk i Arizona. Imię Geronimo nadali mu Meksykanie. Na wojenną ścieżkę wkroczył w 1858 (według innych źródeł w 1850) roku, po tragicznej śmierci matki, żony i trojga swoich dzieci z rąk meksykańskich żołnierzy w Janos w stanie Chihuahua. W wyniku napadu zginęło około 25 dzieci i kobiet, a ponad 50 zostało uprowadzonych. Ta rodzinna tragedia sprawiła, że stał się bezlitosny wobec meksykańskich, a później także dla ścigających go amerykańskich żołnierzy.

Chociaż był człowiekiem pogodnym, przywiązanym do rodziny i posiadającym zdolności szamańskie (umiał leczyć ludzi i przewidywać przyszłość), zasłynął przede wszystkim ze zwycięskich walk podjazdowych na meksykańsko-amerykańskim pograniczu i przypisywanego mu okrucieństwa. Nie pochodził z rodziny wodzów, ale liczne sukcesy wojenne zyskały mu wielu zwolenników. Znał dobrze hiszpański i język Komanczów, ale z jednymi i drugimi zmuszony był częściej walczyć, niż rozmawiać, unikając początkowo konfliktów z Amerykanami.

Po odkryciu złota w Nowym Meksyku w latach 60. i 70. XIX w. walczył z Amerykanami pod wodzą takich apackich wodzów, jak Cochise i Juh. W 1886 roku dowodzonych przez niego wojowników obwiniano o zabicie na terenie stanu Sonora łącznie około 600 Meksykanów. W 1872 roku w Arizonie utworzono rezerwat Chiricahua dla Apaczów Cochise'a. Rezerwat ten został zlikwidowany w 1876, a jego mieszkańców przesiedlono do San Carlos. Geronimo uciekł wtedy do rezerwatu wodza Victorio w Ojo Caliente w Nowym Meksyku. Tam też poniósł jedną z nielicznych porażek z armią USA. Po próbie zdobycia siłą zapasów żywności zatrzymano go i zesłano do więzienia w San Carlos w Arizonie.
Zwolniony, od kwietnia 1878 do końca 1879 roku przebywał w Meksyku, wspomagając Victoria i napadając na Meksykanów, a następnie powrócił do San Carlos. Geronimo przebywał przez dwa lata w rezerwacie, jednak jesienią 1881 roku postanowił ponownie chwycić za broń i wraz ze swymi ludźmi wyruszył w góry Sierra Madre. Wiosną 1882 roku poprowadził bezprecedensową wyprawę na rezerwat San Carlos, zabijając szefa policji i nakłaniając tamtejszych Apaczów z wodzem Loco do opuszczenia go. W maju 1883 roku w pościg za nim wyruszył oddział amerykańskiej kawalerii dowodzony przez generała George'a Crooka (przez Indian zwanego Siwym Wilkiem). Crook skłonił go do powrotu do rezerwatu na początku 1884 roku.

W maju 1885, używając podstępu - rozpuścił plotkę o rzekomej śmierci oficera kawalerii i grożących w związku z tym aresztowaniach wśród Indian - wyprowadził ponownie swoich współplemieńców z rezerwatu w góry północnego Meksyku. Przez siedemnaście miesięcy wojownicy zabijali napotkanych białych i kradli konie. Część Apaczów miała jednak dość uciekania i dobrowolnie powróciła do rezerwatu. Pod koniec marca 1886 roku doszło do spotkania Geronima z generałem Crookiem, po którym wódz zgodził się na powrót do rezerwatu. Kilka dni później pewien handlarz wódką sprzedał Indianom alkohol i wmówił im, że wojsko zamierza powiesić Geronima. Wówczas wódz kolejny raz zbiegł z garstką swych najwierniejszych zwolenników w góry.

Kiedy władze federalne zażądały przerwania negocjacji i bezwarunkowej kapitulacji Apaczów, na miejsce Crooka skierowano gen. Nelsona Milesa. 4 września 1886 roku Geronimo i 38 jego ludzi poddali się gen. Milesowi w Kanionie Szkieletów w Arizonie. Wszyscy - nawet kobiety i dzieci, a także apaccy zwiadowcy na służbie armii USA - byli później trzymani jako jeńcy wojenni na Florydzie, potem w Alabamie i w końcu (od jesieni 1894 do 1909 roku) w Fort Sill na Terytorium Indiańskim (dziś Oklahoma).

W rezerwacie Geronimo zajął się z czasem uprawą roli, chętnie pokazywał się publicznie (np. na Wystawie Światowej w St. Louis w 1904 roku i na inauguracji prezydenta Roosevelta rok później) i fotografował się. Nie stronił od hazardu i alkoholu. Zmarł 17 lutego 1909 roku w Fort Sill w wieku 80 lat.

Geronimo stał się jednym z najbardziej znanych historycznych wodzów indiańskich, bohaterem licznych legend, powieści i westernów. Jego imieniem nazwano m.in. amerykański okręt (USS Geronimo, zbudowany w 1943 roku) i serwer aplikacji sieciowych z firmy Apache Software Foundation. Jego życie opisuje m.in. biografia Geronima żywot własny, spisana przez S.M. Barretta (wyd. polskie Iskry 1975).




OSMAN I


Osman I, osm. عُثمَان ʿUthmān (ur. ? - zm. ok. 1324) – eponimiczny założyciel dynastii Osmanów, panujący od ok. 1299 do ok. 1324.
Według źródeł był synem Ertogrula, po którym odziedziczył tytuł beja okręgu Söğüt w północno-zachodniej Anatolii. Początkowo był wasalemSeldżuków. Jako władca marchii pogranicznej organizował najazdy na ziemie Bizancjum. Z czasem uniezależnił się. W latach 1301-1303 podbił ziemie sąsiednich plemion wraz z miastem Eskişehir. W 1302 r. pobił wojska bizantyńskie dowodzone przez Mouzalona pod Bapheus (Vafevs), niedaleko od murów Nikomedii. Wyprawa współcesarza Michała IX przeciw Osmanowi przyniosła opłakane rezultaty wskutek dezercji najemnego kontyngentu Alanów. Prowadząc agresywną politykę podbojów i korzystając z osłabienia Bizancjum, Osman szybko powiększał obszar swojego państwa. Błyskotliwa kampania Rogera de Flor i Kompanii Katalońskiej przeciw Turkom na zachodzie Azji Mniejszej z roku 1304 ominęła terytoria pozostające pod władzą Osmana, nie przynosząc mu uszczerbku; osłabiła natomiast jego rywali, emirów Sasana, Menteşe, Aydına i Alişıra