czwartek, 23 sierpnia 2012

PRUSKA WARSZAWA - prowincjonalne miasteczko zaborczej monarchii


Regres. W grudniu 1795 r., w wyniku traktatów trzeciego rozbioru Polski, Warszawa na niemal 11 lat znalazła się pod panowaniem pruskim. Liczba mieszkańców spadła ze 120 tys. niemal o połowę. Wzrosła imigracja Niemców i Żydów. „Warszawa była w stanie fizycznej i moralnej niemocy, jak po odbytej ciężkiej chorobie, jak po morowej zarazie. (…) Młodzież gdzieś tam zniknęła, bankierowie pobankrutowali, kupcy pozamykali sklepy, nie mając komu sprzedawać, rzemieślnicy bezczynni, z założonymi rękoma siedzieli, rozmyślając: czy stanie chleba na jutro dla żony i dzieci” – wspominał Leon Potocki, pisarz i pamiętnikarz.
                Z kolei pisarz Antonii Magier notował: „Nowych domów nie stawiano, bo zdawało się, iż dosyć było już murów na małą wtedy ludność Warszawy”. Niszczały opuszczone domostwa i pałace. Brakowało pieniędzy na naprawy bruku. Wstrząs polityczny spowodował upadek wielu przedsiębiorstw i fabryk. Ucierpiały niemal wszystkie gałęzie wytwórczości, z powodzeniem rozwijał się jedynie przemysł spożywczy. Znacznie wzrosły podatki.
Pruskie porządki. W Warszawie wprowadzono pruską administrację cywilną (na czele głównego jej organu, Kamery, stał prezydent Anton Ludwig Graf von Hoym) i ustanowioną ponad nią wojskową (tzw. Gouvernement Warschau). Miasto uczyniono siedzibą trzynastotysięcznego pruskiego garnizonu. W obawie przed wzmożeniem ruchu niepodległościowego represjonowano osoby przed 1795 r. związane z obozem reformatorskim, wojskowych oraz uczestników powstania kościuszkowskiego. jednak na niewiele się to zdało, Warszawa stała się jednym z głównych ośrodków powstawania tajnych związków patriotycznych, m.in. powołanego z inicjatywy polskich jakobinów Zgromadzenia Centralnego (1796) i Towarzystwa Republikanów Polskich (1798).
                Wprowadzono cenzurę, którą rozciągnięto na wszelkie wydawnictwa prasowe, utwory teatralne i beletrystyczne, programy szkolne, a nawet listy gratulacyjne i kondolencyjne.  
Zycie umysłowe i kulturalne. Władze miały zamiar za pomocą szkół zaprowadzić pruskie wzorce, jednak robiły to mało konsekwentnie. W niekontrolowany sposób rozwijało się szkolnictwo prywatne. Ośrodkiem życia umysłowego stało się powstałe z inicjatywy Stanisława Staszica w 1800 r. Towarzystwo Przyjaciół Nauk, w którym działali m.in. Samuel Linde, bracia Jan i Jędrzej Śniadeccy, Stanisław Kostka Potocki. Kwitł teatr, związany przede wszystkim z postacią Wojciecha Bogusławskiego. Pod jego kierownictwem od 1799 r. scena narodowa Teatru Wielkiego stała się miejscem kształtowania uczuć patriotycznych. Warszawiacy mieli też dostęp do bogatego repertuaru muzyki zarówno europejskiej, jak i polskiej. W 1805 r., przy wsparciu urzędników pruskich, powstało prężnie działające Towarzystwo Muzyczne, które organizowało koncerty, szkoliło młode talenty i popularyzowało wiedzę o muzyce.
                W związku z działalnością cenzury zmniejszyła się liczba księgarń i oficyn wydawniczych, jednak dzięki wysiłkowi księgarzy powstały tzw. gabinety do czytania, zapewniające miejsce do nauki, lektury, a także twórczości pisarskiej. Informacje o zagranicznych wydarzeniach politycznych krążyły w formie ręcznych odpisów z zachodnich gazet.


Spis obyczajów. W mieście pojawiło się jednak także mnóstwo ulicznych teatrzyków, kramów i cyrków krzewiących nieambitną rozrywkę i przyczyniających się do upadku obyczajów. Pełno było awantur, bijatyk, zabaw i romansów. Na ulicach spotkać można było tańcujące niedźwiedzie, małpy, wielbłądy. Julian Ursyn Niemcewicz narzekał, że „młodzież (…) bez celu, bez hamulca żadnego (…) na biesiadach, próżnowaniu luz szalonych zabawach trwoni najdroższe pory życia”.
                Miejscem szczególnie hucznych zabaw złotej młodzieży stał się pałac Pod Blachą, w którym gospodarował książę Józef Poniatowski. Towarzystwo bawiące się tam było mocno snobistyczne i kosmopolityczne i nie cieszyło się zbytnią sympatią warszawiaków. „Jeszcze polak po polsku pisze i czyta,/Bo nie cała Warszawa blachą jest przykryta” – szydzono z megalomanii księcia Pepi. Spotkania towarzyskie arystokracji organizowano także w licznych salonach, a majętna młodzież bawiła się na zabawach aranżowanych przez zawodowych antreprenerów.
                Na wzór pruski przyjęto zwyczaj obdarowywania dzieci prezentami w wigilię Bożego Narodzenia. Warszawskim klasom średnim spodobał się także niemiecki sposób łączenia spaceru z konsumpcją wśród zieleni, co przyczyniło się do powstania wielu kawiarni i restauracji. Popularną rozrywką był hazard, a w szczególności gry karciane.
                Wzrosła przestępczość w mieście: liczba napadów rabunkowych, fałszerstw skarbowych, kradzieży i zabójstw. Policja, złożona w większości z wojskowych inwalidów i weteranów wojennych, wzywała ludność do ochotniczego udziału w walce z przestępczością. Nie dawało to jednak zbyt imponujących rezultatów.
Znów stolica. W październiku 1806 r. warszawiaków dobiegły wieści o zwycięstwie Napoleona nad Prusami pod Jeną. Dwa tygodnie później Bonaparte wkroczył do Berlina i stamtąd wydał odezwę, w której ogłosił: gdy obaczę, że [Polacy] są godni być narodem, będą nim”. W ciągu miesiąca pruskie oddziały opuściły Warszawę, do której weszły wojska napoleońskie, witane przez rozentuzjazmowany tłum. Uwolnione miasto stało się znów stolicą – Księstwa Warszawskiego – a dla jego mieszkańców nadszedł czas namiastki wolności i nowych, wojennych wyrzeczeń.

Joanna Sawicka
"Prusy wzlot i upadek"



wtorek, 21 sierpnia 2012

GRAAL


Graal (inaczej Święty GraalSangreal) – legendarny kielich (lub misa), z którego Chrystus pił podczas Ostatniej Wieczerzy. Inna wersja głosi, że do Graala spływała krew ukrzyżowanego Mesjasza.


Święty Graal pędzla Dantego Gabriela Rossetti



Historia Graala z Walencji

Św. Wawrzyniec i Hiszpania
Papież Sykus II z powodu prześladowań, tuż przed aresztowaniem, nakazał swemu diakonowi św. Wawrzyńcowi ukryć majątek Kościoła. Wawrzyniec posłał kielich do Hiszpanii, gdzie mieszkali jego rodzice: Orencjusz i Pacjencja. Dotarł tam razem z niezachowanym listem Wawrzyńca.

Z Sueski do Walencjii


Z powodu najazdu Arabów na Hiszpanię miejsca przechowywania kielicha pilnie strzeżono. Przechowywano go najpierw w Huesca, potem kolejno w kilku miejscach, a w końcu w klasztorza San Juan de la Pena. 26 września 1933 r. król Aragonii Marcin Ludzki przeniósł Graala do swej kaplicy pałacowej w Saragossie. Jeden z jego następców Alfons V Aragoński, w 1436 r. zabrał kielich do Walencji, gdzie najchętniej rezydował.






czwartek, 9 sierpnia 2012

GALL ANONIM


Gall Anonim (zmarł po 1116) – pierwszy kronikarz działający na ziemiach polskich, autor Kroniki Polskiej

Pochodzenie i okres życia

Mediewistyka nie przekazuje wiadomości o panegiryście, który sam o sobie nie pozostawił licznych informacji. Najprawdopodobniej był mnichem benedyktyńskim i pochodził z Wenecji, choć przez stulecia uznawano go za prowansalskiego mnicha. Mnich (Gall) miał być związany z kultem św. Idziego w Saint - Gilles (obecnie miasto we Francji) i klasztorem St. Gilles w Somogyvarze na Węgrzech. Przydomek Gallus został nadany Anonimowi, dzięki luźnej zapisce XVI-wiecznego dziejopisa Marcina Kromera.
Żył w czasach Bolesława IIIKrzywoustego. Do Krakowa w Księstwie Polskim mógł przybyć ok. 1089 lub 1109. Kronikę napisał prawdopodobnie na życzenie kanclerza Michała Adwańca w latach 1112 - 1116. Możliwe, że po śmierci kanclerza Michała prowadził kancelarię książęcą (łac.) capella.
Chronica Polonorum (łac.), jest dziełem (panagirykiem) o wybitnym kunszcie literackim. Określana była terminem: "dzieje książąt" (łac.) gesta ducum, czyli historia państwa opisująca losy panujących. Ma charakter moralistyczny. Przedstawia dzieje od początku dynastii Piastów, po czasy współczesne autorowi, doprowadzając je do roku 1114. Złożona z trzech części, jest dziełem literackim (nieukończonym), uzasadniającym prawa dynastii piastowskiej do panowania w Polsce. Kronika miała wytłumaczyć wiele kontrowersyjnych wydarzeń, które obarczały odpowiedzialnością ród panujący i dać pełne wyjaśnienia zgodne z polityką i interesem panującego.